liberalizazioa

Espainian, Europako beste herrialde batzuetako esperientziak aztertu ondoren, beste trenbide bidezko bidaiarien garraioa liberalizatzeko eredu baten alde egitea erabaki genuen. Eredu hori Espainiako kasua izena duena da, zeina, lehen aldiz, abiadura handiko korridore berean hiru operadoreren lehia lortu duen Europan.

Merkatuko lehia baten aurrean, non zenbait tren-enpresa lehia askeko erregimenean aritzen diren harreman berean; eta merkatuko lehia baten aurrean, emakida-erregimen bati dagokiona, eredu mistoa hartzea erabaki genuen. Horrekin, balioa eman genien gure herrialdeko abiadura handiko linea nagusietan zerbitzua eman nahi zuten trenbide-enpresen eskaerei; modu gardenean eskaini genuen merkatuaren potentzialtasunari erantzuteko gaitasunari buruzko eskaintza koherentea, eta esleipen-irizpide objektiboak ezarri genituen, ahalmenaren ehuneko handiagoan oinarrituta.

Trenbideko bidaiarien garraioaren liberalizazioa arrakastatsua izan da, eta Europak ikusminez begiratzen dio gure herrialdeko tren-merkatuaren irekierak duen azkartasunari eta intentsitateari.

Eta hala erakusten dute trafikoaren bilakaerak eta kuota modalaren aldaketak, operadore berrien sarrerarekin eta abiadura handiko linea berriak martxan jartzearekin lotuta dagoena:

• Espainiako abiadura handiak gainditu egin zuen bidaiari-errekor historikoa aurtengo bigarren hiruhilekoan, eta 8,3 milioi bidaiari izatera iritsi zen bi konpainia edo gehiago lehiatzen diren korridoreetan, CNMCren datuen arabera.
• Trafikoa (trenak kilometroko) %30 baino gehiago hazi zen 2022an, eta %40 baino gehiago, 2023an. Trafikoak pandemiaren aurretik erregistratutakoak baino handiagoak izan ziren. Errekuperazioa, gainera, azkarragoa eta handiagoa da merkatuaren irekiera eraginkorra eta aurreratuagoa duten korridoreetan.
• CNMCren txosten baten arabera, txartelen prezioak %22 eta %23 egin du behera Madril-Bartzelona eta Madril-Valentzia korridoreetan, hurrenez hurren, 2023ko lehen hiruhilekoan, aurreko urteko epe berarekin alderatuta.

• Operadore berriak Espainiako trenbide-sisteman sartzeak ere bultzatu du trenak hegazkinaren aurrean duen kuota modala, eta pixkanaka-pixkanaka aldatu du errepideko ibilgailuaren erabilera. Hori funtsezkoa da ingurumenaren eta segurtasunaren ikuspegitik. 2022an, bost bidaiaritik lauk aukeratu zuten trenez egitea Madril-Bartzelona (eta alderantziz) ibilbidea.

Liberalizazioaren helburu nagusietako bat da abiadura handian hedatu, jardun eta mantentzen dugun trenbide-sarearen ahalmena aprobetxatzea, Europako handiena baita eta 4.000 km baino gehiago ditu.

LAV Madrid-Sevilla linea zerbitzuan jarri eta hogeita hamar urtera, abiadura handiko sareak bere hedapenari jarraitu dio, 57.000 milioi eurotik gorako inbertsioekin. Ordutik hona, gure herrialdeko abiadura handiko sarea zortzi aldiz baino gehiago handitu da.

Herritarrentzako eta herrialdearen garapen sozio-ekonomikorako beste aukeretako bat bidaiari-geltokietan dago.

Gaur egun, Adif eta Adif AV Europako trenbide- eta hirigintza-proiektu handienetako batzuetan ari dira lanean, nodo estrategikoak zabalduz eta birmoldatuz, besteak beste, geltoki hauetan: Chamartín-Clara Campoamor eta Puerta de Atocha Almudena Grandes Madrilen, Sants Bartzelonan eta Joaquín Sorolla Valentzian. Halaber, geltoki berrien eraikuntzan ere ari dira, Sagrera esaterako, zeinari jada "geltokien geltoki" deitzen zaion.

Liberalizazioak ingurumen-jasangarritasunari ere laguntzen dio, BEGen emisioak eta bidaien karbono-aztarna murriztuz. Trena ingurunea gehien errespetatzen duen garraio-eredua da: ia ez da heltzen sektoreko guztizko emisioen %0,4ra.

Horri beste eragin positibo batzuk gehitu behar zaizkio, besteak beste, lurraldea egituratzea (gero eta herritar gehiagok dute abiadura handia); operadore berrien inbertsioak, enplegua sortzen dutenak; jarduera/negozio berriak sustatzea mugikortasun-eredu berri baten inguruan, eta Espainiako enpresen (eraikuntza-enpresak, ingeniaritzak, teknologoak...) know how-aren ‘esportazioa’. Azken horiek abiadura handiko proiektuen garapenean aitzindari dira, eta, azken urteotan, abiadura handiko proiektu berrietan ari dira lanean munduko ekonomia nagusietan.